Annet Nieuwhof wint de Johanna Mestorf Preis!
Deze 2-jaarlijke prijs van de universiteit Kiel (Duitsland) is bestemd voor promotieonderzoek dat de brug slaat tussen de theorie en de archeogische praktijk. Annet Nieuwhof, onze secretaris, kreeg de prijs op 16-3-2017 in Kiel uitgereikt.
Annet Nieuwhof wint de W.A. van Es-prijs 2016!
Zij kreeg de prijs, een aanmoedigingsprijs voor jong onderzoekstalent op het gebied van de Nederlandse archeologie, voor haar proefschrift. Waarom zij de prijs kreeg, leest u in het juryrapport. Het boek is bij ons nog te koop: €35 voor leden, €63,60 voor niet-leden
.
Het jubileumjaar van de vereniging, 2016, is voorbij. In de Leeuwarder Courant van 10-1-2017 publiceerde Erwin Boers deze recensie van de jubileumuitgave van de Jaarverslagen: Van Achlum tot Wierhuizen. Honderd jaar archeologisch onderzoek in terpen en wierden.
Bouwplaat van een terpenhuis
Voor het jubileum liet de vereniging door Warner B. Banga een mooie bouwplaat van een terpenhuis maken. Als je op het plaatje hieronder klikt, krijg je de bouwplaat op A4-formaat. Kleur dak, zijwanden, de mensen en de dieren, knip de figuren uit en zet het huis in elkaar. Je kunt ook zelf figuren bijmaken.
Nieuwsbrief 21 (oktober 2016) is on-line
In deze nieuwsbrief staan een uitgebreid in memoriam voor de in 2015 overleden wierdenarcheoloog Jaap Boersma, een kort verslag van de opgraving Midlum-Zuid (8e-12e eeuw n.Chr.) waar o.a. een bronzen fibula, die lijkt op een munt, en een benen fluit zijn gevonden, een artikel over de borgenkaart van Beckeringh, een verslag van pake- en beppe-tentoonstelling in Natuurmuseum Fryslân, een stukje over de knop uit Ezinge, die na 50 jaar weer terug is in de provincie Groningen, een fotoverslag van de feestelijke ledenvergadering op 28 mei in Delfzijl, een stukje over de vitrine in museum het Hoogeland in Warffum waar detectorvondsten getoond worden (een samenwerkingsproject met de AWN), het activiteitenverslag voor 2015 en de Verenigingswinkel: de lijst van jaarverslagen en publicaties die nog te koop zijn. Leden van de vereniging krijgen de jaarlijkse nieuwsbrief altijd direct toegestuurd; na een aantal maanden wordt hij ook op de website gezet.
DPV-excursie naar de Harz, 30 mei-3 juni 2017
De Drents Prehistorische Vereniging gaat in 2017 op excursie naar de Harz (Duitsland), ook archeologisch een zeer interessant gebied. De reis staat onder leiding van Pieter den Hengst (archeoloog) en Anneke van Rhijn (organisatie). Op enkele plaatsen is er een rondleiding door een lokale gids. De excursie is ook toegankelijk voor niet-leden van de DPV. De inschrijving sluit op 28 februari 2017.
Jubileumexcursie Halligen
Van 6-10 oktober maakten 33 leden van de vereniging een prachtige excursie naar de Halligen en Sylt. Dr. habil. Dirk Meier, die het gebied zeer goed kent, begeleidde ons op onze tochten in dit prachtige gebied. Ons bezoek bleef niet onopgemerkt.Tijdschrift Fryslân: artikel over 100 jaar vereniging
Voorzitter Egge Knol publiceerde een artikel over 100 jaar opgraven in terpen, ondersteund door onze vereniging. De titel is: 'Inzichten door opgravingen', Fryslân 22, nr. 5 (sept./okt. 2016), pp. 18-21.Er verscheen een film over het wierdenmenu met Mans Schepers.
Jaarverslag 97 /Achlum (Fr.)
Dit 221 blz. dikke boek (+ drie losse bladen) beschrijft de resultaten van de opgraving te Achlum in 2009. De titel is Graven aan de voet van de Achlumer dorpsterp ... Prijs voor niet-leden €25. (Nieuwe) leden ontvangen het boek gratis!Prijs voor het Zodenhuis
Daniël Postma behaalde de 2e prijs voor de Sustainable Society Impact Award van de RUG voor promotieonderzoeken met een grote maatschappelijke impact, vooral met het oog op duurzaamheid. Hij won de prijs met deze video van 1 minuut met beelden uit de zodenhuisdocumentaire van Omrop Fryslân.Terpenvereniging 100 jaar!
De Vereniging voor Terpenonderzoek bestaat op 1-5-2016 100 jaar. Dankzij vele subsidies maken we er een feestelijk jaar van. Het proefschrift van Marijke Miedema en het boek en de kaarten Tussen Vlie en Ems van Herre Halbertsma zijn gedigitaliseerd en voor iedereen toegankelijk online geplaatst.Het Wierdenmenu: Ezinge en Garnwerd
Van 2 juli t/m 30 oktober is in Museum Wierdenland in Ezinge een speciale tentoonstelling gewijd aan voedsel in het terpengebied.
Binnen de archeologie zijn veel sporen van het vangen, verzamelen, koken en bewaren van voedsel gevonden. Potten, zeven, haarden, graan en hazelnoten: archeologische vondsten die tot allerlei vragen leiden. Wat aten de wierdenbewoners? Hoe bewaar je voedsel als je geen koelkast of vriezer hebt? En hoe gezond was dat menu nou eigenlijk? In samenwerking met culinair etnoloog Carolina Verhoeven van het Culinair Erfgoedcentrum en dr. Mans Schepers van het Groninger Instituut voor Archeologie is deze boeiende tentoonstelling tot stand gekomen: een kijkje in de keuken van de vroegere wierdenbewoners.
Tegelijkertijd kun je in café Hammingh in Garnwerd het Wierdenmenu ook echt op je bord krijgen! Dit speciale diner is samengesteld met een knipoog naar het verleden, maar wel omgevormd naar een menu dat ook de huidige restaurantbezoeker kan bekoren. Op vier verschillende place-mats vind je informatie over voedsel in het terpengebied.
Het Wierdenmenu is een van de onderdelen van het op dit moment lopende NWO-onderzoeksproject naar de mogelijkheden om plantaardig voedsel te verbouwen in het terpen- en wierdengebied, door dr. Mans Schepers (Terpencentrum, Groninger Instituut voor Archeologie).
Opgraving Midlum-Zuid wordt voortgezet
Raap-Noord voerde in het voorjaar van 2016 een opgraving uit bij Midlum. Hier werden veel vroegmiddeleeuwse vondsten gedaan, waaronder zeven skeletten met bijgaven. Vermoedelijk lagen hier in de vroege middeleeuwen een nederzetting en een grafveld. De vondsten worden nu uitgewerkt, onder meer met stabiele isotopenonderzoek.
Dissertatie Kai Niederhöfer is verschenen
Deze dissertatie behandelt aan de hand van op het wad teruggevonden vondsten de bewoningsgeschiedenis van het verloren gegane landschap in het Oost-Friese gedeelte van de Waddenzee. Het boek heeft als titel 'Archäologische Fundstellen im Ostfriesischen Wattenmeer, Siedlungsgeschichte einer untergegangen Landschaft'. Het behandelt de bewoninggeschiedenis van dit gebied voor de periode vanaf de midden-steentijd (midden-paleolithicum) tot 1 november 1570, de vierde Allerheiligenvloed.
Jubileumviering 100-jarig bestaan
De feestelijke algemene ledenvergadering op 28 mei in Delfzijl, met bezoeken aan de opgravingsterreinen Heveskesklooster (jaren 1980) en Wierhuizen (1916-17), ligt inmiddels achter ons. Meer over het jubileum in deze extra nieuwsbrief.
Tentoonstelling over Albert Egges van Giffen in OERmuseum West-Drenthe in Diever
Van 1 april t/m 30 oktober is in het OERmuseum Wet-Drenthe in Diever de mooie en interessante tentoonstelling Albert Egges van Giffen, Beroemd archeoloog uit Diever, 1884-1973, te zien. De tentoonstelling en de bijbehorende film gaan vooral in op zijn werk in Drenthe, maar besteedt ook enige aandacht aan zijn onderzoeken in het terpengebied. Ook voor kinderen is er van alles te beleven en te doen op de tentoonstelling. Openingstijden dinsdag t/m zondag van 13:30 tot 17:00 uur; in juli en augustus ook op maandag van 13:30 tot 17:00 uur. Adres van het OERmuseum: Brink 7, 7981 BZ Diever.
Dag van de Noord-Nederlandse Archeologie 2016
Deze dag werd op 19 maart gehouden in de Tresoar in Leeuwarden. Het was een zeer geslaagde dag met interessante lezingen en informatiestandjes van de noordelijke archeologische verenigingen, musea e.d. De Vereniging voor Terpenonderzoek mocht op deze dag veertien nieuwe leden verwelkomen!Help pake en beppe de terp op!
In 2016 bestaat onze Vereniging 100 jaar! In verband daarmee wordt een aantal bijzondere activiteiten georganiseerd, waarvoor we ook uw hulp nodig hebben!
Dat geldt vooral voor de educatieve, op kinderen gerichte jubileumexpositie in het Natuurmuseum Fryslân te Leeuwarden, Schoenmakersperk 2, Leeuwarden, die werd gehouden worden tijdens de voorjaarsvakantie, van 20 februari tot 6 maart.
Maar liefst 6100 kinderen, grootouders, en ouders en anderen bezochten deze tentoonstelling Help pake en beppe de terp op! in het Natuurmuseum Fryslân. Voor foto's zie onze facebookpagina.
Alle leden van de vereniging die als vrijwilliger meewerkten aan de tentoonstelling, en de medewerkers en vrijwilligers van het Natuurmuseum Fryslân: hartelijk dank voor jullie inzet.
Radio Middelsé, de lokale omroep van Ferwerderadeel en Leeuwarderadeel, nam Ellen Roetman van het Natuurmuseum Fryslân en onze voorzitter Egge Knol op 16-2-2016 een interview af over de tentoonstelling en over de 100-jarige vereniging (stukje 'doorspoelen').
Boek: Het zodenhuis van Firdgum, Daniël Postma.
Dit prachtig geïllustreerde boek beschrijft de middeleeuwse boerderijbouw in het Friese kustgebied tussen 400 en 1300. UItgever: Terpencentrum RUG. Winkelprijs €24,95.Zaterdag 5 sept. 2015: open dag opgraving terp Sotterum, ten zuiden van Schettens (gemeente Súdwest-Fryslân)Sinds begin augustus verricht het Terpencentrum van het Groninger Instituut voor Archeologie (GIA) van de Rijksuniversiteit Groningen, mede in opdracht van de provincie Fryslân en de gemeente Súdwest Fryslân, een opgraving op de locatie van de terp Sotterum ten zuiden van Schettens. De terp lag ooit aan de Marneslenk, een oude zeearm die in de late middeleeuwen volledig is dichtgeslibd. De terp bleef lang bewoond. Op historische kaarten is te zien dat de voormalige Osingastate op de flank van de terp is gebouwd en dat nog tot in de 19e eeuw op de terp (nog) twee boerderijen stonden. De terp is eind 19e/begin 20e eeuw nagenoeg volledig afgegraven, maar desondanks zijn in de zool onder de voormalige terp veel sporen bewaard gebleven.
De opgraving heeft waardevolle informatie opgeleverd over het landschap voor de bedijkingen. Een profiel laat zien hoe actief de Marne van tijd tot tijd was. De oudste sporen in de terpzool horen waarschijnlijk bij een kleine terpnederzetting uit de late ijzertijd. Meerdere munten laten zien dat de huisterp ook in de Romeinse tijd bewoond was. Pas in de loop van de middeleeuwen werd terp Sotterum zo groot als de kaarten ons laten zien. Van diverse (middeleeuwse) waterputten is de opbouw van zoden te bekijken. Mogelijk zijn er ook resten van middeleeuwse bijgebouwen aangetroffen. Tot slot is er, vlak voor het opstellen van dit bericht, een rechthoekige kuil met verbrand bot aangetroffen. In de kuil stond een pot uit de vroege middeleeuwen, een tijd waarin een deel van de doden werd gecremeerd. Dit maakt de vondst intrigerend. Het onderzoeksteam hoopt u tijdens de open dag meer over deze pas ontdekte sporen te kunnen vertellen.
Tijdens de open dag op zaterdag 5 september is de opgraving te bezichtigen. Er worden dan rondleidingen met uitleg gegeven door archeologen. Verder zijn allerlei vondsten te bekijken die dateren uit de periode van de ijzertijd tot en met de vorige eeuw, zoals de munten, aardewerk en enkele sieraden.
Gegevens open dag
Datum: zaterdag 5 september
Tijd: 10:00 tot 15:00
Locatie: ten noorden van Viersprong 4, Schettens
(Graag parkeren langs de Marneweg; vanaf daar kunt u gemakkelijk naar de opgraving lopen)
Omrop Fryslân (Omroep Friesland) zond op 14 september een interessant filmpje over deze opgraving uit in de serie Hea,
Nieuwsbrief Van Terpen en Wierden 20
Inhoudsopgave:
Goud in het Fries Museum (redactie)
Terpen en wierdenland - een verhaal in ontwikkeling (Jeroen Wiersma, Mans Schepers, Oscar Borsen & Geert Schoemakers)
Eerste bevindingen van de terpopgraving Sneek-Harinxmaland (Marco Bakker)
Na 20 jaar terug bij de terp Wommels-Stapert (Mart Scholte Lubberink & Theun Varwijk)
In het nieuws: Gras is beter (Michiel Rooke)
De Pingjumer Gulden Halsband (Jeroen van Rooij)
Rituelen in het terpengebied in de ijzertijd en de Romeinse tijd (Annet Nieuwhof)
Een Delfts student in Hoogebeintum 1905 (Egge Knol)
Open dag Blitsaerd (Michiel Rooke)
Activiteitenverslag 2014 (Annet Nieuwhof, secretaris)
De bijzondere vondst van acht menselijke schedels zonder onderkaken, van hun huid ontdane runderpoten, aardewerken potten en assporen in een dik mestpakket uit de midden-ijzertijd in de wierde Englum (Groningen) en vele andere menselijke resten uit het terpen- en wierdengebied buiten het verband van een graf, brachten Annet Nieuwhof tot haar hypothese dat de meeste overledenen in genoemde periode door honden werden ontvleesd, waarna de nabestaanden de overgebleven botten verzamelden en later bij rituele handelingen rond voorouderverering in de bodem begroeven. Haar stelling heeft zij grondig onderbouwd in haar proefschrift.
Redding kerktoren van Hegebeintum/Hogebeintum - archeologisch onderzoek
De toren van de hoogste terp van Nederland, die van Hegebeintum, in Friesland, loopt gevaar weg te zakken. De eigenaar van de toren, de Stichting Alde Fryske Tsjerken (oude Friese kerken), is een actie gestart de toren te redden. Omdat bij de redding bodemarchief verloren gaat, wordt parallel aan de redding archeologisch bodemonderzoek uitgevoerd, onder coördinatie van de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed. Op 10 juni 2015 zijn hiertoe twee diepe boringen gezet, tot respectievelijk 9 en 11 m onder het maaiveld. De resultaten van deze boringen worden op dit moment onderzocht door een team van onderzoekers van verschillende instellingen. Het is dat de resultaten worden gepubliceerd in een Jaarverslag van de Vereniging voor Terpenonderzoek.
Archivering van deze website door Koninklijke Bibliotheek (KB)
De KB berichtte ons hierover het volgende:
"Uw website zal gearchiveerd en duurzaam opgeslagen worden. Het archiveren zal voor het eerst gebeuren vanaf 8 juli 2015. Daarna zullen regelmatig opeenvolgende versies opgenomen worden. De archiefversies worden beschikbaar gesteld aan een algemeen publiek via de website van de KB.
Aan gebruikers van het archief zal in een disclaimer duidelijk kenbaar worden gemaakt, dat de auteursrechten berusten bij de oorspronkelijke rechthebbenden en dat zij voor commercieel gebruik van de gearchiveerde websites toestemming van de rechthebbenden nodig hebben. Daarnaast zal duidelijk worden vermeld dat het een door de KB gearchiveerde versie betreft en zal er een verwijzing naar de originele website worden opgenomen."
Nederlandstalige brochure Peter Vos over zijn proefschrift 'Origin of the Dutch coastal landscape'
Peter Vos heeft als geoloog deelgenomen aan tal van archeologische opgravingen in de kustgebieden van Nederland. Hij bracht als uitnodiging voor de verdediging van zijn proefschrift een 28 pagina's dikke brochure met de conclusies van zijn proefschrift, en de beroemde kaarten, uit. Deze is hier te bekijken.
Terpengoud onderzocht
In het Nationaal Ruimtevaart Laboratorium zijn onlangs gouden voorwerpen uit Friesland onderzocht.Proefschrift archeobotanicus Mans Schepers te koop, €37,50
Bij Barkhuis Publishing is vanaf nu het proefschrift van Mans Schepers verkrijgbaar. Het proefschrift gaat over de vegetatie en de invloed van de mens daarop in verschillende delen van de kust van Noord-Nederland. Een belangrijk onderdeel van het onderzoek richt zich op de vegetatie in het terpengebied. In Nieuwsbrief 19 van de Vereniging voor Terpenonderzoek (juni 2014) is aan de promotie al aandacht besteed, maar toen was het proefschrift nog niet in handelseditie verkrijgbaar.
Ezinge, ijkpunt ...
Op 6 november 2014 werd in het Wierdenlandmuseum in Ezinge het boek Ezinge, ijkpunt in de archeologie gepresenteerd. Auteurs zijn Piet Kooi en Kirsten van der Ploeg. Prijs €27,50 (Ezinge@rug.nl)Handreiking buitendijks erfgoed
De Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed (RCE) in Amersfoort heeft een Handreiking Buitendijks Erfgoed uitgebracht. Gratis te downloaden. Uit de Inleiding:
'In deze Handreiking vindt u informatie over de ontstaansgeschiedenis van het Noord-Nederlandse kustgebied en het type cultuurhistorie dat u langs de kust, buitendijks in en onder water kunt aantreffen. De handreiking gaat in op de noodzaak om het buitendijkse en kustgerelateerde erfgoed te inventariseren en te waarderen. Gemeenten vinden er concrete handvatten voor het opstellen van een eigen, stimulerend beleid voor het omgaan met buitendijks erfgoed.'
De vondsten van Ezinge: En dan in hun geheel... (redactie Annet Nieuwhof)
Op 25 juni 2014 verscheen het boek En dan in hun geheel. De vondsten uit de opgravingen in de wierde Ezinge, €25. De vondsten van de opgravingen van Van Giffen zijn hiermee eindelijk gepubliceerd. Nieuwe leden van de vereniging (t/m 31-12-2014) ontvangen het boek gratis. Prijs voor leden €16.
Kop riemgesp Wijnaldum
In Wijnaldum is in 2013 een bijzondere versiering van een riemgesp gevonden. Zo´n riemgesp werd gebruikt door een man. Er was dus ook een mannelijke elite op de terp van Wijnaldum, naast de vrouwelijke elite die de beroemde mantelspeld droeg. Deze versiering dateert uit de zevende eeuw na Chr.De oudste veenontginningen van Noord-Nederland!
27 juni 2015: Open dag archeologisch onderzoek in de wijk Blitsaerd te Leeuwarden
De
afgelopen vier weken heeft het Terpencentrum van het Groninger
Instituut voor Archeologie (GIA) van de Rijksuniversiteit Groningen, in
samenwerking met de provincie Fryslân, een opgraving uitgevoerd in het
voormalige veengebied ten oosten van de wijk Blitsaerd, te Leeuwarden.
Hoewel de hier veronderstelde terp in de vorige eeuw al grotendeels is
afgegraven, blijken in de top van de ondergrond nog interessante
archeologische sporen aanwezig, vooral van de vroegste bewoning op deze
plek.
Vijftien jaar geleden toonde een eerder archeologisch onderzoek
al activiteiten aan vanaf de 1e eeuw v. Chr. Het ging om sporen van
onder andere turfwinning, en vanaf de 1e eeuw n. Chr. ook bewoning. Het
huidige onderzoek richt zich op de kern van de voormalige terp. De
belangrijkste vondst bestaat uit sporen van bewoning uit de 4e en 3e
eeuw v. Chr. (midden-ijzertijd). Vastgesteld is dat het gebied ten tijde
van deze vroegste bewoning uit een hoogveenmoeras bestond, dat door de
bewoners is ontgonnen om het geschikt te maken voor bewoning. Nooit
eerder is in Noord-Nederland aangetoond dat het veen al zoveel eeuwen
vóór het begin van de jaartelling in cultuur werd gebracht.
Behalve
prachtig geometrisch versierd aardewerk uit de midden-ijzertijd, is er
een vermoedelijke huisplattegrond uit dezelfde periode aangetroffen.
Verder zijn er waterputten en greppels van de vroegere verkaveling
aangetroffen, evenals een dunne, maar gave bronzen armring uit de 3e
eeuw v. Chr.
Tijdens de open dag op zaterdag 27 juni is de opgraving
te bezichtigen. Er worden dan rondleidingen met uitleg gegeven door
archeologen. Verder zijn allerlei vondsten uit de ijzertijd en Romeinse
tijd te bekijken.
- Gegevens open dag
Datum: 27 juni
Tijd: 10:00 tot 15:00
Locatie: Blitsaerderleane, Leeuwarden
(Graag parkeren aan de rand van de weg; vanaf daar kunt u gemakkelijk naar de opgraving lopen)
Terpopgraving Warten/Wartena (Fr.)
Op zaterdag 22 juni 2013 was van de terpopgraving Warten/Wartena (Fr.) door het Groninger Instituut voor Archeologie (GIA) van de Rijksuniversiteit Groningen te bezichtigen.
Het betreft een terpje uit de Romeinse tijd, dat is opgebouwd uit
veenplaggen
en kleizoden. Het terpje is afgedekt met een laag klei. Hierin zijn
sporen aangetroffen uit de middeleeuwen. Behalve aardewerk uit beide
perioden zijn er sporen van waterputten gevonden en paalkuilen met
daarin nog houten paalresten.
Interessante
vondsten zij spinklosjes, veel standvoetjes van handgevormde bekers,
een groot houten object en sporen van een deels intacte grasmat onder de
terp.
De opgraving vond plaats op een perceel ten noorden van de Oeble-om-wei, ten
noorden van Warten/Wartena (Fr.). Info Marco Bakker
Siedlungs- und Küstenforschung im südlichen Nordseegebiet 36
Deze bundel bevat 21 bijdragen over de geologische en archeologische ontwikkelingen in het kustgebied van Noord-Nederland en Noord- Duitsland, waaronder artikelen over terpen/wierden (Ezinge, Wijnaldum, Bentumersiel) en over veenontginningen, overstromingen en dijkbouw.
