Dit is een digitale 3D-reconstructie (illustratie) van het terpenlandschap gemaakt door de bioloog Ulco Glimmerveen. De tekening geeft een indruk van het terpengebied in de 9e eeuw na Chr. Ben je leerling of student en ben je bezig met een opdracht over terpen? Dan mag je deze tekening gebruiken, onder vermelding van de bron: illustrator Ulco Glimmerveen, gedownload van https://www.terpenonderzoek.nl/ONDERWIJS/. De illustraties mogen niet worden gebruikt in dukwerk of andere publicaties.

Door te klikken op de illustratie, wordt er een grotere versie getoond. Met je rechter muisknop kun je die opslaan en in je werkstuk gebruiken. Details van de illustratie zijn te vinden via deze links:
- detail: terpdorp
- detail: kreken, prielen en sloten
- detail: terpdorp met een eenvoudig kerkje

Het terpenlandschap tussen 800 en 900 na Chr.

De illustratie laat het kwelderlandschap zien tussen 800 en 900 na Chr. (de 9e eeuw na Chr.). Dat is een deel van de vroege middeleeuwen. Onderdeel van dit landschap zijn de terpdorpjes, de akker- en tuinbouw, de veeteelt en de scheepvaart. Er waren toen nog geen zeewerende dijken. De zee kon via de kreken en prielen tot dicht bij de boerderijen komen. De boerderijen stonden op kunstmatige woonheuvels. In Friesland heten dit terpen, in Groningen wierden. Het hele kwelderlandschap rond de terpen werd door de mensen gebruikt: als woonplaats, als akker, als weidegrond, en als hooiland, maar niet zo intensief als het agrarisch landschap nu. Je kunt het een agrarisch kwelderlandschap noemen. In de 9e eeuw stonden hier en daar al eenvoudige kerkjes.

Op grotere afstand van de terpen was de invloed van de mens minder zichtbaar. Er kwamen zeker ook nog wilde dieren voor, die de mens ook wel ving om op te eten: weekdieren, vissen en zeehonden in de kreken en prielen, vogels op de kwelders en op het wad, af en toe een edelhert, een eland, een ree, een wild zwijn. In de 9e eeuw stonden er hier en daar ook al eenvoudige kerkjes.

De terpen werden aangelegd op delen van de kwelder die net wat hoger waren, de zogenaamde kwelderwallen. Je ziet dan ook dat de dorpsterpen op deze plaat op een rij liggen en niet willekeurig over de kwelder verspreid zijn. De kwelders bleven gedurende de hele terpentijd verder aangroeien. Als er weer genoeg nieuwe kwelder was aangeslibd, begonnen de mensen aan een nieuwe rij terpen. Dat begon vaak met een enkel huis op zijn eigen terpje, een huispodium. Op de achtergrond is zo’n terp met één boerderij te zien.

De terpbewoners verbouwden verschillende gewassen op hun akkers. Gerst was verreweg het belangrijkste graan van het terpengebied. De bewoners kookten hiervan waarschijnlijk een soort brei. Het werd niet gebruikt als veevoer.  Andere gewassen waren vlas, hennep en emmertarwe. Ook zijn er een paar kleine veldjes met tuinbonen te zien, links van de tweede terp en rechts voor de voorste terp.

Bij het maken van de digitale 3D-reconstructie gebruikte de illustrator informatie van Mans Schepers, Daniël Postma en Peter Vos. Mans Schepers is botanisch archeoloog. Hij onderzoekt de dynamiek tussen mens en landschap in het terpengebied, met de nadruk op het agrarisch gebruik. Daniël Postma is archeoloog. Hij bestudeert de huizenbouw in de middeleeuwen in het terpengebied. Peter Vos is geoloog. Hij onderzoekt het ontstaan en de ontwikkeling van het terpenlandschap. Op de drie pagina's hieronder staan details van de illustratie, eveneens met toelichtingen.

De illustratie werd gemaakt voor het boek ‘Wij Vikingen. Friezen en Vikingen in het kustgebied van de Lage Landen’, redactie: Marlies Stoter en Diana Spiekhout. Waanders Uitgevers, Zwolle en Fries Museum, Leeuwarden. Dit boek verscheen bij de tentoonstelling Wij Vikingen in het Fries Museum (19-10-2018 t/m 15-3-2020). De illustratie staat op pp. 8-9; de toelichting op pp. 10-11.